Deze ochtend zie ik mijn zoon Jonah in grote vaart op de trap af lopen, maar zich vervolgens ook plots inhouden. De lege ruimte voor hem geeft letterlijk lucht. Hier begint het verhaal van een realisatie: Hoe belangrijk het is dat iedereen zijn eigen tempo heeft, en zijn eigen tempo mag bepalen. Juist ook in het onderwijs. Want hoe meer ik me verdiep in het onderwijs, hoe meer ik denk dat goed onderwijs alleen maar goed kan zijn door middel van minder onderwijs en meer tijd voor educatie! Het verhaal:
Vanochtend bracht ik samen met mijn liefde en jongste dochter, de twee oudsten naar school. Bij het binnenlopen van het gebouw is duidelijk zichtbaar dat de bel al is gegaan. Ik loop met Jonah (de middelste, toen vier jaar en net gestart op school) richting de trap. Rennende kinderen en bedrukte ouders passeren onze flanken. Zijn stappen zijn die van iemand die mee wilde gaan in de snelheid van de mensen om hem heen. Dit lukt hem de eerste paar stappen, totdat hij lijkt te beseffen dat hij zijn eigen lijf voorbij aan het lopen is. Hij neemt een pas op de plaats en loopt in zijn tempo door. De ruimte voor ons wordt groter en er ontstaat ‘lucht’. Achter ons voel ik de druk van het aantal mensen, dat nog steeds met dezelfde snelheid proberen door te lopen, toenemen.
De ruimte die voor ons ontstaat, doet mij doen beseffen dat er eigenlijk niets mooiers is dan je eigen tempo te mogen bepalen. En tevens besef ik in dit moment dat, met de snelheid waarmee we samenleven, er steeds minder ruimte ontstaat om werkelijk oog te hebben voor dat wat de mens als individu nodig heeft!
Is het dat het tempo van onze samenleving alleen maar wordt bepaald door de klok? De tijd tikt immers door en de focus op wat er werkelijk toe doet wordt minder helder… De druk is voelbaar! Of worden we meegesleurd door wat er om ons heen gebeurt? Door wat we zien gebeuren. Wat drijft ons eigenlijk zelf?
Steeds vaker voel ik een paradox ontstaan over en in het onderwijs. Hoe meer ik me verdiep in het onderwijs, hoe meer ik denk dat goed onderwijs alleen maar goed kan zijn door middel van minder onderwijs en meer tijd voor educatie! Met andere woorden, door te vertragen. Maar als ik zie dat we in Nederland ons alleen maar richten op resultaten en opbrengsten, hoe en waar vertragen we dan? Ook Stephen J. Ball in The Education Debat zei ooit: ‘Onderwijs is geheel ondergeschikt geworden aan de zogenaamde onvermijdelijke globalisering en wereldwijde economische concurrentiestrijd‘. Al lezend vraag ik me af hoe dit in verhouding staat tot leren een zelfstandig leven te kunnen leiden en uiteindelijk tot geluk. Naar mijn bescheiden mening één van de essenties in het leven.
Alexander Sutherland Neill schreef in 1960 in zijn boek Hoe kunnen we hen gelukkig maken: ‘Mijn antwoord is: laat het gezag los. Laat het kind zichzelf mogen zijn‘.
Ruimte krijgen om te zijn wie je bent, levert in het huidige tempo dus een spanningsveld op. Ben je zelf als leraar gewend om ruimte te krijgen? Om autonoom te mogen handelen en jezelf te mogen zijn? Om de verantwoordelijkheid te pakken om tijd te nemen om doorlopende leerlijnen middels doelen je eigen te maken…
Er is op dit moment gekaderd beleid en je dient te doen wat men van je verwacht: Onderwijzen en door prestaties en opbrengsten aantonen dat een kind naar een volgend klassenjaar kan. Het tempo is verpakt in een schooljaar, (kern)doelen liggen vast, maar waar is de ruimte om als leraar echt het tempo van een kind te volgen? Om als leraar om te gaan met verschillen? Wat wil een kind leren en hoe sluit je als leraar hier ‘leidend’ op aan, zonder hoge verwachtingen opzij te schuiven?
Ik zie ouders op de trap van de school hun kind oppakken en langs mij heen lopen. Zij bepalen het tempo! En geldt dit alleen voor op deze trap?
Het kind kan niets anders doen dan lijdzaam volgen. Wat maakt dat ouders niet het tempo van hun kind volgen? Is is de druk van ‘op tijd zijn’ of het oordeel te groot? Wat geef je het kind dan mee? Of is hun eigen werk echt belangrijker dan hun eigen kind? Dan heeft Stephen J. Ball gelijk en zijn: ‘We allemaal een marionet geworden‘.
Stel dat de trap metafoor staat voor de ontwikkeling van een kind, met bovenaan het (leer)doel, dan kan het zijn dat het kind niet boven geraakt. Dit door de vele obstakels, bijvoorbeeld speelgoed. Het speelgoed dat enerzijds staat voor eigen (brein)kenmerken, identiteit en ontwikkeling van ieder kind. En tegelijkertijd staat het voor de vele obstakels die juist ‘wij’ als onderwijs op de trap zetten. Van de status quo in het opbrengstdenken, via de psychiatrisering binnen het onderwijs tot het niet meer verdiepen in het verhaal van en afstemmen het kind.
Een kind kan eigenlijk niets anders dan in één bepaald tempo functioneren. En de school is daarin te bepalend! Voldoe je niet aan dit tempo dan volgen protocollen, onderzoeken, diagnoses en ontwikkelingsperspectieven. Ik denk dat het aan mij is, als leraar én ouder, om (mijn) kinderen te leren en te begeleiden in het opruimen of laat ik het omgaan/overwinnen noemen, van het speelgoed. Dat betekent: kijken, luisteren, begrijpen, afstemmen, omgeving aanpassen, waar nodig ondersteunen en extra begeleiding te bieden. Daardoor ontstaat zelfvertrouwen en zullen zij zelf, in hun tempo, de trap oplopen, op weg naar hun doel!
Kinderen zijn naar mijn mening leidend en natuurlijk leer je kinderen lezen en schrijven! Zo kunnen zij dan immers zelf op zoek naar hun waarheid…
En natuurlijk bied je kinderen context, anders zal dat wat geleerd wordt niet beklijven of ontstaat er demotivatie!
‘Wie over een scherpe geest en lef beschikt, zal niet verhongeren; noch zal hij zich druk maken over honger …‘
DH Lawrence (1918) in Education of the people
Als samenleving en volwassenen bepalen we wat we belangrijk vinden voor onze kinderen en diens toekomst. Of dit nu het ochtendritueel is, een schoolkeuze, telefoongedrag of de snelheid waarmee je een trap op loopt; wat maakt dat we zeker weten wat én dát het belangrijk is voor onze kinderen?
Mede ons verleden, denk aan ervaringen en de wijze waarop wij normen, waarden en overtuigingen betekenis geven, maakt dat we onze werkelijkheid betekenis geven zoals we dat doen. Het is ons waarnemen dat onze perceptie voedt. Maar is deze werkelijkheid wel dé werkelijkheid? Is het de werkelijkheid die we onze kinderen gunnen?
Wat ik regelmatig mis in het vormen van dat wat belangrijk is, is de stem van het kind zelf! En begrijp me goed, een kind spreekt 100 talen. Willen begrijpen van de ontwikkeling van je kind vraagt vertragen, je eigen oordeel even uitstellen, meespelen en de omgeving zo faciliteren dat het de ontwikkeling voedt. Kinderen zijn de toekomst en maken hun eigen samenleving! Leer ze dan ook samen leven.
Het was advocaat van de duivel Sir Ken Robinson die in zijn TEDtalk Bring on the learning revolution! duidelijk was: ‘Als volwassenen houden we ons alleen maar bezig met een toekomst waarvan we niet eens weten wat die werkelijk zal zijn.’ Je kunt vinden van Robinson wat je vindt, maar sommige metaforen zijn tekenend. Want in diezelfde TEDtalk noemt Robinson een voorbeeld van een jongen die brandweerman wilde worden. De jongen werd absoluut niet serieus genomen door zijn leraar. Tot de jongen als dertigjarige brandweerman het leven van deze oud-leraar en diens gezin redde! Als metafoor maakt dit ons duidelijk dat we kinderen te allen tijde serieus dienen te nemen. Dat we het ware potentieel moeten zien, koesteren en voeden met leermotivatie.
Dus, geef het kind de ruimte en laat het diens tempo bepalen, om erachter te komen wie het werkelijk is!
Ja, je kunt ook de keus maken om op de trap je kind op te pakken, regie in eigen hand te nemen en voor het kind te lopen. De vragen zijn echter: hoe het kind leert wie hij is, hoe hij leert zijn eigen tempo te bepalen, hoe hij leert zijn eigen grenzen aan te geven en hoe hij zich verhoudt tot zijn omgeving en het tempo ervan? Maar ook: Wanneer en hoe bouw je aan eigen regie en zelfvertrouwen van een kind?
Jonah was in ieder geval op tijd in de klas…in zijn eigen tempo!
