Het lijkt er op dat inclusie in het onderwijs in deze tijd en in onze samenleving een utopie is. In Nederland denken we het echter wel te hebben uitgevonden: We noemen het Passend Onderwijs. Daar waar jaren geleden Balkenende I koos voor de implementatie van rugzakjes en het opleidingsniveau steeg, leek het erop dat inclusie de volgende stap zou gaan worden. Brede Scholen zouden hun intreden gaan doen in onze maatschappij. Maar het kantelde. En de Top-Down mentaliteit van onder andere het huidige kabinet maakt het zelfs onmogelijk, doordat er bezuinigd gaat worden op kinderen en jongeren met een extra ondersteuningsbehoefte. Hebben bestuurders vandaag de dag (in)zicht op het functioneren en het welbevinden van deze kinderen en jongeren? In het huidige onderwijsbestel worden talenten en potentieel verkwanseld en onderdrukt door determineren en diagnosticeren. Zo wordt er diagnoses gesteld zonder dat er specifiek naar de omgeving (opvoeding/school/peers) gekeken wordt. Alle kinderen en jongeren met een diagnose ‘afzonderen’ van reguliere scholen is geen oplossing, maar versterkt juist uitsluiten en het in stand houden stigma’s.
Maar misschien zorgen de bezuinigingen juist voor een mogelijkheid om alles om te buigen naar inclusie!?
Inclusie start bij de leefwijze, gedachten en mentaliteit van het insluiten; samen leven en samen werken aan de samenleving ongeacht woonplaats, geslacht, economische situatie of taalkundige en culturele achtergrond. Insluiten start met respect: empathie, het begrijpen en rekening houden met het potentieel, de kwaliteiten, de prestaties of de vaardigheden van de ander als persoon. Op deze wijze wordt er gekeken naar mogelijkheden in plaats van verwachtingen die alleen gestoeld zijn op eigen perceptie en normen. Want als er iets of iemand afwijkt van je eigen perceptie van de werkelijkheid wordt dat zo makkelijk bestempeld als ‘raar’ of ‘anders’. Waarom vergelijken, stigmatiseren en oordelen? Het gevolg: onzekerheid, een disharmonisch beeld van de werkelijkheid en groeiende angsten.
Hou vast aan wie je echt bent en waardeer en probeer de ander te begrijpen.
Dat gaat je als persoon, maar ook je omgeving zoveel meer opleveren…!
Als we dit toespitsen op diegene met een extra ondersteuningsbehoefte, zoals mensen met autisme of ADHD is er ooit verzonnen om hen te classificeren. Dit door onder andere gebruik te maken van de DSM, het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Alsof we de ander dàn beter gaan begrijpen!? Nee! Want uiteindelijk kan de DSM een stoornis niet aantonen. Er wordt alleen gezegd dat er ‘kenmerken’ zijn die overeenkomen met anderen die ook deze ‘kenmerken’ vertonen. De DSM gaat uit van wat mensen niet kunnen of waar zij moeite mee hebben. Deze benaderingswijze is het tegenovergestelde van inclusie! Vanuit het gedachtegoed van inclusie worden uitkomsten van een DSM niet gebruikt als excuus!
Inclusief denken en doen gaat over het samen met de persoon beschouwen hoe moeilijkheden en problemen op een positieve en constructieve wijze overwonnen kunnen worden…
Maar de visie op inclusie gaat verder.
Tijdens het ontstaan van het huidige onderwijsbestel in Nederland is er een norm ontstaan. Wij gaven dat vorm door scholen te bouwen, zodat iedereen daar gebruik van kon/moest maken. De leraar had het voor het zeggen en kennis moest in het kind. Lukt het een kind niet: straffen! Naarmate het onderwijs evolueerde begonnen we te beseffen dat straffen niet meer ‘van deze tijd’ was. Onderwijsvernieuwers en bemoeienis van ouders zorgden voor een ander onderwijsbestel. Maar wat bleek, ineens konden verschillende kinderen zich niet meer ‘zo goed’ concentreren en zij moesten onderzocht worden. De diagnose was een ‘vrijbrief’ voor handelingsverlegenheid, en reguliere scholen verwezen naar een speciale school. Maar is dit omdat onze samenleving (nog) niet klaar is om de directe omgeving aan te passen aan de ondersteuningsbehoefte van het kind? Lukt het een reguliere school en leraar echt niet om te differentiëren en af te stemmen?
Inclusie verschuift van ‘verander het individu’ naar ‘verander de omgeving’!
Inclusief denken verschuift van ‘veranderen’ naar aanvaarding voor dat wie het individu (van nature) is.
Inclusie staat voor écht kijken naar een persoon als individu! Als mens. In de ideale situatie zal er geen norm gelegd dienen te worden voor de ontwikkeling van kinderen. Leg juist het vertrouwen van de ontwikkeling bij het kind zelf en stimuleer het probleemoplossend vermogen. Neem ouders mee als full partner. Ouders zijn ervaringsdeskundigen en in communicatie met leraren is het van groot belang om de (school)omgeving af te stemmen op wat het kind nodig heeft. En bouw met externe professionals een ontwikkelgemeenschap binnen school. Dus reflectie op vaardigheden van de leraar, diens gedrag en de competentie om de omgeving aan te passen en af te stemmen zijn van groot belang om inclusief onderwijs te laten slagen.
Gemengde scholen waarbinnen extra begeleiding voorhanden is, aangepaste schooltijden, flexibele vakantieroosters, les krijgen in moedertaal zijn zo maar wat voorbeelden om het gedachtegoed van inclusie te concretiseren. Het is dus in feite out-of-the-box-denken; het loslaten van je eigen perceptie en durven afstemmen. Niets is wat het lijkt en ga opzoek naar de functie van gedrag! Loslaten van het medisch model en handelen naar het sociaal of burgerschapsmodel.
En daarom is ondersteuning van groot belang: versterking en samenwerking aan en binnen primaire processen in alle lagen binnen school. Hier start de mogelijkheid tot insluiten van een ieder in de samenleving, want kinderen zijn tenslotte de toekomst. Nederland is een multiculturele samenleving waarbinnen verschillende ecologische visies en opvattingen aanwezig zijn. Het is van belang deze samen te brengen. Overeenkomsten op te zoeken. Zo ontstaan er mogelijkheden: van verschillende perspectieven via overeenkomsten in wat het kind wordt gegund naar het voeden van urgentie! Via begrijpen naar snappen wat jou te doen staat.
Inclusie is ook omdenken!
Inclusie begint op micro-niveau, namelijk bij de persoon zelf. Omdenken, op waarde schatten van de ander, zoeken naar mogelijkheden, maar vertrouwen hebben in de ander, openstaan voor creativiteit en ideeën van anderen en deze vieren zijn van groot belang voor het proces, de cultuurverandering die inclusie met zich meebrengt.
Laten we inclusie indalen bij lerarenopleidingen door juiste middelen en begeleiding. Gooi die steen maar in het water! Laat jonge, enthousiaste leraren kennis en ervaringen opdoen met datgene dat wat zoveel levensvreugde zal gaan opleveren. De leraren zijn de sleutel voor goed onderwijs, en zullen essentiële pijlers zijn in de ombuiging naar inclusie. Snel zal gezien worden dat Passend Onderwijs maar een fractie is van wat inclusie beoogt. Vormdiscussie zullen elkaar in de greep houden. Inclusie kent geen modeldenken, maar erkent mensen en richt zich op de behoefte, het onderwijs- en leerproces van ieder individu.
Inclusie laat mensen mensen zijn, en bevordert eenheid in diversiteit.
Het wordt misschien tijd voor een revolutie (!) om inclusie mogelijk te maken!
Dan zal inclusie in 2021 er zeker zijn!
