Wereldwijd is het vandaag de Dag van de Leraar!
En voor iedere leraar die óók een pedagogisch oplaadpunt is (of wil -leren- zijn), deel ik een deel van een speciaal artikel.
Ooit opgetekend door Geert Bors, maar nog dagelijks in mijn onderwijspraktijk voelbaar. Bij mezelf als statement en in mijn handelen, maar meer nog in het zichtbare potentieel van mijn collega leraren. Sommigen van hen worstelen (nog) met ‘het elastiek’ en meer nog met het elastiek in zichzelf. Het doet steeds de woorden van Erich Fromm in mijn achterhoofd afspelen: “Only the person who has faith in himself is able to be faithful to others.” Zo werkt dat rondom ‘faith’, maar evenzo rondom opvoeden en onderwijzen, en rondom emanciperen en democratiseren.
Van de week hoorde ik, heel dichtbij, van Inge Heidanus een ervaring: Een kind in haar groep (4-5jr) raakt volledig in paniek!? Er stond een andere buschauffeur voor haar neus. (De chauffeur is nodig omwille van een onveilige context.) Het kind klampt zich aan de bank vast. Tranen. Schreeuwen. Totdat Inge aanbiedt om met het kind mee te rijden. Het kind ontspant. Een klets met het kind en met de verraste chauffeur (“..dit gebeurt nooit”) volgt. Het kind wordt veilig thuisgebracht. En als kers een ontmoeting met diens ouder.
(En wat de directeur vond? Die reed erachteraan! En zo is deze directeur óók een oplaadpunt: voor de leraar, zoals de directeur dit verwacht voor een kind te zijn.)
Prachtig, het ‘in het moment’ afstemmen, je intuïtie volgen en het lef hebben om een keuze te maken!
Wat mij betreft het hart van de pedagogiek.
En daarom deel ik als ode aan de sensitieve leraar met lef een deel van het artikel dat in mijn hart zit. Voor de pedagogisch oplaadpunten, die pedagogisch handelen en durven te blijven staan voor hun autonome, professioneel handelen.
Laat je niet gek maken door alles ‘wat moet’. Maar blijf vertrouwen op je eigen intuïtie. Blijf dit afstemmen en onderbouwen waarom je doet wat je doet. Neem geen genoegen met wat je wordt verteld, maar blijf onderzoeken. Blijf nieuwsgierig. Blijf je verwonderen. Blijf reflecteren. En blijf keuzes maken ‘in het moment’ door te vertrouwen op de toekomst die zich aandient…
Niets is wat het lijkt!
Geert: ‘Laten we beginnen in de koffiekamer. We waren ons gesprek aan het afronden en je was mobiel al een keer gebeld, dat Ryan nogal wild gedrag vertoonde in de klas. Het was me al eerder opgevallen: dat constant met elkaar in verbinding staan, via jullie telefoons.’
Ronald: ‘Ja. De pauze was bijna voorbij en er stond een invalleerkracht in mijn klas en met haar had ik contact gehad.’
Geert: ‘En nog geen twee minuten later die dreun, die door het hele gebouw voelbaar was. Meteen ging de telefoon aan de wand. Jij nam op, zei: Oké, dat is dan duidelijk. Je excuseerde je en was weg. Wist je meteen wat je kon verwachten?’
Ronald: ‘Aan de telefoon had ik al gehoord dat het om Ryan ging. Dat hij boos naar buiten gegaan was, het steekwagentje van een pakketbezorger had gegrepen, ermee gegooid had en dat de glazen deur vlakbij mijn klaslokaal gesneuveld was. Ik ben eerst in de richting van mijn klas gegaan. Ryan was stenen aan het pakken om te gaan gooien. Ik zag veel mensen een terugtrekkende beweging maken, een heel primaire en begrijpelijke reactie. Maar zoiets voelde ik niet. En dus liep ik naar buiten, via de deur bij de CvB-kamer [Commissie van Begeleiding, red.]’
Geert: ‘Ja, dat zag ik nog net. Bij de CvB- kamer betoonde een dame zich hevig geschrokken en eigenlijk ook nogal boos. Ze zei dat Ryan gericht met stenen in hun richting gooide.’
Ronald: ‘Ja, hij gooide, maar hij mikte op de grond. Ik wéét dat hij dan eigenlijk contact zoekt. Via de grond ketste wel eentje tegen mijn been. In het begin van het jaar gebeurde zoiets vaker. Nu al zeker anderhalve maand niet meer. Ik kan dan niet precies voorspellen wanneer er kortsluiting ontstaat. Misschien omdat het een wat spannende dag was, met een interview, met een net wat andere dagindeling, met iemand anders eventjes voor de klas. Schrok jij ervan?’
Geert: ‘Nee. Ik heb het stenengooien eigenlijk amper gezien. Ik was wel geïmponeerd, door de rauwheid van het dagelijks werk op jullie school, door hoe snel de vlam in de pan kan slaan. En ik was onder de indruk van hoe kalm en gedecideerd ik jou bezig zag. Ik zag je Ryan langzaam benaderen. Hij liep het terrein af en jij keek hem na. En een minuut of drie later zag ik jullie samen, naast elkaar, het plein weer oplopen, pratend. Waarbij één beeld me heel erg bij gebleven is: je had je armen op je rug en in je hand bungelde het koffiekopje, waarmee ik je uit de lerarenkamer had zien lopen. Wat was er in die tussenliggende minuten gebeurd?’
Ronald: ‘Omdat ik op hem toeliep, ging Ryan steeds verder naar de rand van het schoolplein. Uiteindelijk liep hij het terrein af, de straat in. Eerder was hij wel eens agressief buiten de poort, maar dit keer bleef hij aan het elastiek hangen. Dan weet ik dat ik hem terug op het plein kan krijgen en dat hij veiligheid zoekt. Hij liep parallel aan het hek, richting voetbalveld en ik liep aan de binnenkant mee. Ik ga dan vragen stellen en als ik merk dat een bepaalde vraag resoneert, ga ik daarop door. Hij maakte zich zorgen dat hij die kapotte ruit zou moeten betalen. Dat weet ik niet, maar het gaat er nu om dat jij rustig wordt, maakte ik hem duidelijk. Uiteindelijk heb ik hem naar het CvB-lokaal gebracht, waar dan mensen als de gedragswetenschapper en de IB’er hem verder helpen. Wat je met Ryan vooral niet moet doen, is hem aan zijn lot overlaten.’
Geert: ‘Wat bedoel je met “aan het elastiek blijven hangen”?’
Ronald: ‘Dat heeft alles te maken met of ik in het moment kan blijven. Het is mijn frase voor het doorzien of je verbinding houdt met een ander of dat die verbinding knapt of doorgesneden wordt. Ik heb leren aanvoelen of iemand boos is op mij of op de situatie, en daarmee op zichzelf. Het is een inzicht dat ontstaan is in het allereerste klasje waar ik lesgaf. Ook voortgezet speciaal onderwijs. Er was toen een leerling die compleet dichtsloeg en stoïcijns langs mij wegliep. Een heel gek moment. Hij liep en liep maar door. Totdat hij opeens stil ging staan. Ik ging voor hem staan en gek springen, het clowntje uithangen. Maar er veranderde niks in zijn gezichtsuitdrukking. Hij liet me inzien dat het enige dat hij nodig had afstand was, om weer even tot zichzelf te komen. Die jongen ging daarna bouwen en vanuit het praten over dat bouwwerk, kwamen we weer in gesprek. Als je ziedend achter iemand aanstormt – bijvoorbeeld bij zo’n Ryan – dan knip je actief het elastiek door.’
Geert: ‘En dit keer bleef het elastiek heel. … Ik zag vooral dat kalm bungelende koffiekopje, nog geen vijf minuten na Ryans explosie. In hoeverre zit het welslagen van zo’n interactie nou aan jou vast? Of kun je het algemeen beleid maken?’
Ronald: ‘Dat vind ik een moeilijke vraag. Ik denk daar al jaren over. Ik heb collega’s die over zo’n situatie met Ryan zeggen: Alleen jij kunt hem zo terugkrijgen. Maar ik denk dat iedereen het kan, als je je maar inleeft in de ander. Over mijn klas is ook wel eens opgemerkt dat het moeilijk is om hem over te nemen. Daar werd ik dan heel onzeker over: Wat doe ik verkeerd? Geef ik ze taartjes, terwijl iemand anders ze droog brood geeft? Een van de dingen waar ik zekerder van ben geworden, is het traject Pedagogische Tact, omdat het me bevestigde in wat ik al deed. Vooral Theorie U, dat een beschrijving is van een in het moment blijven, door de stemmen van oordeel, angst en cynisme tijdelijk uit te schakelen, hielp me enorm. Als ik doe wat ik doe, komt er creativiteit vrij. Creativiteit om verbinding met een jongen als Ryan te houden. Dat elastiek is zo voelbaar.’
Geert: ‘Ik wilde dit gesprek met je hebben, juist omdat ik zelf weg raakte van dat in het moment blijven. Of nee, mijn interesse, mijn nieuwsgierigheid, mijn aandacht kwamen helemaal te liggen bij dat voorval. Het is de openheid die ik graag wil hebben als ik op reportage ben. Dat alles mag gebeuren, dat iedere dialoog of ieder voorval het verhaal kan gaan vertellen. … Ik werd erg zoekend hoe ik eerlijk kon zijn in mijn schrijven erover. Ik wantrouwde mijn pen.’
Ronald: ‘Hmm, interessant. Nu viel Ryan in zekere zin buiten de pilot en ook weer niet helemaal. Maar wellicht te complex om te integreren?’
Geert: ‘Inderdaad. … Via dit voorval had ik kunnen komen tot de betekenis van jullie pilot. Want alles zat erin: de relatie, het experiment, het vertrouwen, het waagstuk, de wispelturige werkelijkheid. Het voorval leverde materiaal dat je niet in z’n details kunt verzinnen. Had ik dat op kunnen schrijven, dan had ik – om met Max van Manen te spreken – niet verteld, maar aangetoond. Hoe ervoer jij de dag?
